Uluslararası Ceza Mahkemesi UCM 17 Mart’ta Putin ve 16 binden fazla Ukraynalı çocuğun Rusya’ya zarurî Side escort hudut dışı edilmesini denetlediği tez edilen Rus yetkili Lvova Belova için tutuklama buyruğu çıkardı Lakin misyondaki bir lideri tutuklamak ne kadar kolay Bu kararın hükmü var mı Bu soruların karşılıkları Escort Side merak konusu
UCM yargı yetkisini yalnızca UCM’nin Roma Statüsü’nü imzalayan ve onaylayan ülkelerde işlenen savaş cürümleri insanlığa karşı hatalar ve soykırım üzere ağır kabahatlere yönelik olarak kullanabiliyor Rusya Roma Statüsü’nü Side escort bayan onaylamamış bir ülke bu nedenle UCM’nin Rusya önderi Vladimir Putin üzere Rus vatandaşlarını tutuklama yahut yargılama yetkisi de bulunmuyor
Peki tüm bunlar bilindiği halde mahkemenin bu kararının akabinde ne üzere senaryolar görebiliriz Hacettepe Üniversitesi Hukuk Fakültesi Memleketler arası Hukuk Öğretim Üyesi Dr Onur Uraz UCM kararının gerisindeki merak edilenleri yanıtladı
UCM bir hukuk silahı olma yolunda
Bu karardan evvel UCM’nin daha evvel bu çeşit kararları kimler için aldığı da değerli Misal Irak ve Afganistan’da işlenen savaş kabahatleri üzere Uraz başta George W Bush ve Tony Blair olmak üzere üst seviye devlet yetkililerinin daima müracaatlara karşın mahkemenin radarına takılmamış olduğunu belirtiyor
Dr Uraz öncelikle mahkemenin bu üzere seçici bir adalet anlayışına sahip olduğunu ve eleştirildiğine dikkati çekiyor
UCM Irak ve Afganistan’da işlenen hatalar için ABD nin üst seviye devlet yetkililerini yargılamamıştı lakin son vakitlerde Çin Türkiye ve Putin hakkında soruşturma açılması tartışmalarının UCM’nin seçici bir adalet uyguladığı tenkitlerini beraberinde getiriyor Bu durum UCM’nin özgür batı dışındaki dünya için bir hukuk silahı olma tehlikesinin arttığını gösteriyor
UCM nin yetkileri ne
UCM Roma Statüsü’nün kararlarına nazaran çalışıyor Bugüne kadar ise 123 ülke Roma Statüsü’nü onaylamış Mahkemenin asli gayesi ise savaş hataları ve insan hakları ihlalleri üzere önemli hatalarla gayret etmek Mahkemeye üye olan ülkelerden biri de Ukrayna Buna nazaran Putin’in Ukrayna’da gerçekleşen fiilleriyle ilgili yargılama olabilir diyor Uraz
Mahkeme yalnızca nüve kabahatlerle yani soykırım kabahati insanlığa karşı kabahatler savaş kabahatleri ve atak cürmü ile hudutlu ve üye ülkelerde işlenen cürümlerle ilgili yargı yetkisine sahip Üç durumda yargı yetkisi doğabilir Üye ülke hudutlarında işlenen hatalar üye ülke vatandaşı tarafından işlenen cürümler ve BM Güvenlik Kurulu tarafından yetkilendirme Mahkeme ulusal sistemler yetersiz kaldığında devreye girer ve tamamlayıcı niteliktedir Ukrayna Mahkemenin yargı yetkisini 2013 ten beri tanımakta ve bu tarihten itibaren Ukrayna’da gerçekleşen fiiller ile ilgili yargılama yapabilirler
UCM Statüsü’nün 28 hususu üstlerin astların yaptığı fiillerden sorumlu tutulmasını düzenleyen bir karardır Bu hususa nazaran alanda gerçekleştiği tez edilen fiiller Putin ile ilişkilendirilebilir ve Putin faal otorite ve denetim sahibi olarak astlarının yaptığı bu fiillerden ötürü sorumlu tutulabilir Yani Putin alanda gerçekleştiği tez edilen hatalarla direkt bağlı olmasa bile hataların gerçekleşmesinde aktif denetim sahibi olarak sorumlu tutulabilir
UCM ve devlet liderlerine dair kanunlarda çelişki var
Uraz UCM Statüsü’nün 58 unsuru mucibince vazifedeki bir devlet liderinin tutuklanmasının mümkün olduğunu belirtiyor Lakin bu tutuklama kararının fizikî olarak uygulanmasının epey güç olabileceğini de vurguluyor Öte yandan Dr Uraz devlet liderleriyle ilgili kanun açısından bir çelişkiye de işaret ediyor
Üye devletlerin UCM kararlarını uygulama yükümlülüğüne sahip olduğu lakin bu uygulamanın pratikte zorluğu nedeniyle daha evvel de emsal kararların uygulanmadı Bununla birlikte devlet lideri bağışıklığı prensibi ile UCM’nin 27 hususu ortasındaki çelişki türel tartışmaların da odağında
Uraz ın burada bahsettiği çelişki devlet liderinin bağışıklığı unsuru ile Milletlerarası Ceza Mahkemesi’nin UCM 27 unsuru ortasındaki çatışmaya bir atıf Bağışıklık unsuru devlet liderlerinin ülkelerinin yargı yetkisi dışındaki mahkemelerde yargılanmalarını engellerken UCM’nin 27 hususu savaş kabahatleri insanlığa karşı kabahatler ve soykırım üzere önemli cürümler için hiçbir kişinin kendi önünde bağışıklığı olmadığını belirtiyor Uraz bu nedenle devlet liderlerine bağışıklık veren ulusal yasalar ile UCM’nin yargı yetkisi ortasında bir çatışmanın olduğunun altını çiziyor
Batı ispat arayışında
Peki Batı nın bu kararı uygulatması mümkün mü Uraz Putin’in tutuklanıp tutuklanamayacağı noktasında milletlerarası hukukun tavrının farklı olduğuna değiniyor
Batı akademik topluluğundaki birçok akademisyen ve devlet vazifelisi Putin in tutuklanması kararının milletlerarası hukuka uygun olduğunu ispatlamak için yarışa girmiş durumda Memleketler arası ceza hukukçuları Putin’in tutuklanmasının milletlerarası hukuka uygun olup olmayacağı konusunda farklı görüşler belirtiyorlar Lakin genel olarak Putin hakkında bir BMGK kararı olmadığı ve Rusya nın UCM üyesi olmayan bir ülke olmasından cihetle devlet lideri bağışıklığı prensibinden feragat etmediği için Putin’in hakkında bu türlü bir karar çıkması mümkün olsa dahi tutuklanması hukuken ve fiziken mümkün görünmüyor
UCM üyesi ülkeler kararı öteki üye ülkeler için uygulayabilir
UCM üyesi ülkeler kendi devlet liderlerine ait olarak UCM kapsamında bağışıklıktan feragat etmiştir Bu nedenle UCM üyesi bir ülkenin devlet lideri hakkında mahkemenin çıkaracağı tutuklama kararı bir diğer üye devlet tarafından uygulanabilir
Devletler bir ortaya gelip haklarından feragat edebilir yahut hak ve yükümlülük doğurabilir Bu bakımdan UCM üyesi ülkelerin hepsi kendi devlet liderlerine ait olarak UCM kapsamında bağışıklıktan feragat etmiş durumdadır Öyleyse bir UCM üyesi ülkenin devlet lideri hakkında mahkemenin çıkaracağı tutuklama kararı bir öbür üye devlet tarafından uygulanabilecektir Lakin bu durum üye olmayan devletler bakımından farklıdır
Putin in tutuklanması memleketler arası hukukun açık ihlali olur
Dr Uraz bir örnek vererek UCM üyesi olan ülkelerin neden tutuklama yapamayacağını açıklıyor
Zira üye olmayan bir devlet devlet lideri bağışıklığından feragat etmemiştir ve öteki devletlerin kendi yetkilerinde olmayan bir şeye bir ortaya gelerek yetkili olma hakkı ve durumu yoktur Nasıl Türkiye ile Azerbaycan bir antlaşma yapıp kurdukları mahkeme ile ABD Liderini tutuklama yetkisine sahip olamayacaklarsa UCM üyesi devletlerinde Putin le ilgili bu türlü bir yetkiye sahip olamayacakları açıktır Bu da fazlası ile garip bir durum yaratmaktadır Kağıt üzerinde UCM Putin ile ilgili tutuklama kararı çıkarma gücüne sahiptir ve çıkan karar metoda olarak muteberdir Lakin hiçbir üye ülke bu kararı uygulama gücünü elinde bulundurmamaktadır Putin in rastgele bir UCM ülkesince tutuklanması memleketler arası hukukun açık ihlali olacaktır
4 senaryoda Putin in tutuklanması
Tutuklamanın gerçekleşmesi için Uraz 4 senaryo çiziyor Bu olasılıklar büsbütün temsili fakat milletlerarası hukukun kuralları her vakit birebir kararları veriyor
Putin’in tutuklanması için 4 ihtimal var Rusya’da esaslı bir idare değişikliği Bu türlü bir değişiklik gerçekleşse dahi Rus devlet kültüründe eski bir devlet liderin bu biçimde teslim edilmesi yeri olmayan bir harekettir O sebeple UCM için en müspet olan bu ihtimal uzak görünmektedir
İkinci ihtimal Putin in seyahat ettiği bir UCM üyesi ülke tarafından tutuklanarak UCM ye teslim edilmesidir Üstte açıklanan hukuka tersliğin ötesinde siyasi olarak nükleer bir harika gücün devlet liderine yönelik bu türlü bir teşebbüste bulunabilecek bir devletin var olup olmadığını okuyucunun takdirine bırakıyorum
Üçüncü ihtimal krizin uzaması Putin in UCM ülkelerine seyahat etmekten imtina etmesi ve günün birinde vefatı ile evrakın kapanmasıdır
Son ihtimal ise Ukrayna krizinin siyasi olarak çözülmesi sonucu gelecek baskı ile kararın geri alınması yahut daha da kötüsü siyasi konjonktürün değişmesi ile Rusya nın UCM üyesi ülkelerle bağlantılarını düzeltmesi ve UCM kararının kendi üyelerince uygulanmayarak Putin in serbestçe bu ülkeleri ziyaret etmesidir Bu son ihtimal UCM nin aslında sallantıda olan güvenilirliğini ve aktifliğini tamamı ile yerle bir eder